Scholen en gemeenten tot elkaar veroordeeld in tijden van bevolkingskrimp
Inleiding
Gemeenten noch schoolbesturen kunnen krimp alleen oplossen: ten tijde van krimp zijn zij tot elkaar veroordeeld. Maar hier ligt zowel het probleem als de oplossing: door nauwe samenwerking tussen gemeenten en schoolbesturen kunnen de negatieve gevolgen van krimp voor het onderwijs juist een positieve bijdrage leveren aan de leefomgeving. Dat stelt althans het rapport ‘Krimp is samen groeien’ van Stichting SROL (organisatie ter ondersteuning van schoolbesturen) en TOP Onderwijsadvies (samenwerkingsverband van onderwijsadviseurs).
Beschrijving
Gemeenten en scholen geconfronteerd met krimp
Steeds meer gemeenten en schoolbesturen krijgen te maken met krimp, met name in het noorden, oosten en zuiden van het land. Hoewel het totale aantal inwoners volgens het CBS pas gaat dalen rond 2040, worden sommige gemeenten en scholen nu al met de neus op de feiten gedrukt. In ‘Krimp is samen groeien’ zijn de consequenties van bevolkingskrimp voor het primair onderwijs opgesomd. De publicatie probeert de vraag te beantwoorden hoe gemeenten én schoolbesturen hiermee op een verantwoorde manier kunnen omgaan.
Krimp is meer dan een dalend bevolkingsaantal
Krimp is meer dan een daling van het aantal inwoners. Het is vergrijzing, gecombineerd met minder kinderen (ofwel ontgroening) en dus minder leerlingen. Combineer dat met een negatief migratiesaldo voor veel plattelandsregio’s en het beeld is compleet. Scholen in het primair onderwijs, evenals peuterspeelzalen en kinderopvang, krijgen logischerwijs het eerste te maken met de gevolgen van krimp.
Financiële en organisatorische gevolgen voor scholen
Voor scholen heeft krimp een directe invloed op de financiën, omdat zij een overheidsbijdrage krijgen op basis van het aantal leerlingen. Krimp heeft echter nog een ander nadelig gevolg, dat betrekking heeft op het lerarentekort. Wanneer scholen financiële en organisatorische problemen in het verschiet zien, vullen ze minder snel de plekken op die zijn ontstaan door het vertrek van gepensioneerde leraren. En als ze dat al doen, spelen scholen op safe door een jaarcontract aan te bieden in plaats van een vast contract. Steeds minder leerlingen en steeds minder leraren: het lijkt een neerwaartse spiraal waar geen ontsnappen aan is.
‘Wederzijdse kannibalisatie zorgt voor verschraald aanbod’
Stichting SROL en samenwerkingsverband TOP Onderwijsadvies zijn zich hiervan bewust. Schoolbesturen, zo menen de auteurs, trachten onderling leerlingen van elkaar aan te trekken: “Deze wederzijdse kannibalisatie van het leerlingenbestand kost veel tijd, geld en energie, maar levert onder de streep niet meer leerlingen op.” Het gevaar is dat er mogelijk alleen maar scholen overblijven met hetzelfde ‘verschraalde aanbod’.
Uitdaging voor schoolbesturen en gemeenten
Al langere tijd is het belang van een sterke regio boven een sterke gemeente erkend. Schoolbesturen zouden dit inzicht moeten delen, stellen de auteurs. “Misschien is een nieuwe school op de grens tussen 2 dorpen of wijken een betere oplossing dan 2 kleine scholen koste wat het kost open te houden.” Daarnaast kunnen schoolbesturen mogelijk specialiseren. Denk aan een school met een ruime gymzaal en een nabijgelegen school met een toneel: die kunnen makkelijk gebruik maken van elkaar. Of, zo suggereren de auteurs, een organisatorische fusie tussen school en school, maar ook tussen school en een voor- en naschoolse opvang. Een gemeente kan hierbij een faciliterende rol spelen.
Het belang van de wijk of het belang van het onderwijs?
De auteurs zetten vraagtekens bij de voornemen van minister Van Bijsterveldt (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) om ook kleine scholen open te houden om de leefbaarheid van kleine dorpen te behouden. “Als het aantal leerlingen met 7 procent of meer terugloopt, is het dan vanzelfsprekend dat het aantal scholen gelijk blijft? Mogen we omwille van de wijk concessies doen aan de kwaliteit van het onderwijs?”, vragen de auteurs zich af.
Conclusies
1 op de 3 scholen in het Noorden sluit deuren
Dagblad van het Noorden berichtte eerder dat in 2015, 1 op de 3 basisscholen in Drenthe en Groningen moet sluiten. Dat zijn ongeveer 180 scholen in totaal. De schoolbesturen zien geen andere optie: wanneer de ondergrens van 80 leerlingen bereikt is, vinden de besturen het financieel en onderwijskundig niet langer verantwoord om de scholen open te houden. In beide provincies gaat het om ongeveer een kwart van de basisscholen.
Bron:
KPC groep
Datum uitgave
10/06/2011
Documenttype
Onderzoek